در این مطلب می خواهیم با تعریفی کلی از سیارات کوتوله آشنا شویم و ببینیم نخستین سیاره ی کوتوله ی کشف شده در علم نجوم چه بوده است و چرا این سیاره را از دسته ی سیارات منظومه ی شمسی به دسته ی سیارات کوتوله انتقال داده اند؟ با ما در ادامه ی این مطلب همراه باشید.

معرفی کلی سیارات کوتوله

سیارات کوتوله از جوانب بسیاری مشابه سیارات منظومه ی شمسی هستند اما از نظر اندازه از سیارات این منظومه بسیار کوچک تر هستند. با اینکه سیارات کوتوله خورشید را دور می زنند اما ماه یا یک سیاره ی کامل مانند زمین و مشتری و… نیستند.

سرس نخست کشف شد یا پلوتو؟

بسیاری به اتشباه نخستین سیاره ی کوتوله ی کشف شده را پلوتو می شناسند اما باید گفت که سرس قدمت بسیار بیشتری از نظر شناخت جامعه ی بشری نسبت به پلوتو دارد. در سال ۱۸۰۱ سرس شناخته شد ولی نه به عنوان یک سیاره ی کوتوله بلکه به عنوان سیارک. اما پس از بررسی ویژگی های سرس جامعه ی نجوم تصمیم گرفت که این سیاره ی با سابقه را در رده ی سیاره های کوتوله قرار دهد. این در حالی است که سیاره ی پلوتو چیزی حدود ۱۳۰ سال پس از آن کشف شد و بررسی ویژگی های پلوتو نیز بسیار دشوار تر از بررسی سرس بود، چرا که فاصله ی پلوتو با زمین بسیار بیشتر از سرس بود.

نکته ی تاکیدی:

برخی از ستاره‌شناسان با قرار دادن پلوتو در رده سیاره‌های کوتوله مخالفند و همچنان آن یک سیاره معمول می‌دانند. پلوتو تا آگوست ۲۰۰۶ نهمین سیاره سامانه خورشیدی بود، اما اکنون بنا بر تعریف نوین اتحادیه بین‌المللی اخترشناسی یک سیاره کوتوله و همچنین به عنوان نمونهٔ نخست از رده جدید اجرام فرانپتونی به شمار می‌رود.

سیارات کتوله منظومه شمسی به ترتیب سال کشف شدن آن ها:

سِرِس:

اولین بار توسط ستاره شناسان در سال ۱۸۰۱ کشف شد و در دسته سیارک‌ها قرار گرفت و با قطر ۹۴۶ کیلومتر به عنوان بزرگ‌ترین سیارک شناخته می‌شد. اما طبق تعریف اتحادیه بین المللی نجوم در سال ۲۰۰۶ در دسته سیاره‌های کوتوله قرار گرفت. سرس کوچک‌ترین و از طرفی نزدیکترین سیاره کوتوله به زمین است چرا که در حوالی کمربند سیارکی قرار گرفته و فاصله آن تا خورشید ۲٫۸ برابر فاصله زمین تا خورشید است. سرس مدارش را در مدت ۴٫۶ سال می‌گردد و هر ۹٫۱ ساعت هم یک بار به دور خودش می‌چرخد. این سیاره کوتوله، هیچ ماه شناخته شده‌ای ندارد. اما به خاطر یافتن آثاری از آب و متان بر سطح آن در سال ۲۰۱۷ هدف پژوهش‌های جدید دانشمندان قرار گرفته است.

پلوتون:

بزرگ‌ترین سیاره کوتوله در سال ۱۹۳۰کشف شد و بیش از ۷۰ سال آن را نهمین سیاره قلمداد می‌کردیم. پلوتون به طور متوسط ۴۰ برابر زمین از خورشید فاصله دارد. کره‌ای است با قطر ۲،۳۷۶ کیلومتر که هر ۲۴۸ سال یک بار به دور خورشید می‌گردد؛ البته هر شبانه روز آن ۶٫۳۹ برابر شبانه روز زمینی است. پلوتون دارای پنج قمر شناخته شده است: چارُون (کارُون یا شارُون)، نیکس، هیدرا، سِربِروس و استوکس؛ که چهار قمر آخر در سال‌های بعد از ۲۰۰۵ کشف شده‌اند. ملاقاتی که کاوشگر افق‌های نو در سال ۲۰۱۵ با آن داشت، دید و دانش ما را از آن دگرگون کرده است.

اِریس:

اریس عزیز در سال ۲۰۰۳ جایگاه دوم خود را در میان سیارات کوتوله پس از پلوتو، با قطر ۲،۳۲۶ کیلومتر کسب کرد. اریس کوتوله، در فاصله میانگین ۶۸ واحد نجومی (یعنی ۶۸ برابر فاصله زمین تا خورشید) مدت۵۵۸ سال زمینی نیاز دارد تا یک دور کامل به گرد خورشید بگردد. مدار اریس در بین سیارات کوتوله، دارای بیشترین زاویه انحراف مداری (۴۴ درجه) با صفحه مداری سیارات است. یک شبانه روز در اریس ۲۵٫۹ ساعت طول می‌کشد و یک قمر به نام دیسنومیا به دنبال خود دارد.

هائومیا:

در سال ۲۰۰۴ کشف شد. این سیاره ی کوتوله شکلی تخم مرغی و متفاوت با سایر سیاره های کوتوله دارد که درازترین طول آن در حدود ۲۳۲۲ کیلومتر است. هائومیا به سرعت در حال چرخش است و کوتاه ترین روز را در تمام سیاره های کوتوله دارد، تنها ۳٫۹ ساعت. شعاع مداری آن به طور میانگین ۴۳٫۱   واحد نجومی است که برای تکمیل یک دور در مدار خودش نزدیک به ۲۸۴ سال زمینی به زمان نیاز دارد. این سیاره کوتوله دارای دو قمر، به نام‌های هایاکا و ناماکا است.

ماکی ماکی:

در سال ۲۰۰۵کشف شده و تنها قمرش (Mk 2) در سال ۲۰۱۵ توسط تلسکوپ فضایی هابل کشف شد که هنوز اسم خاصی هم ندارد! ماکی ماکی در فاصله ۴۵٫۷ واحد نجومی از خورشید قرار دارد و برای تکمیل یک دور مداری‌اش به گرد خورشید بیش از ۳۰۹ سال زمان نیاز دارد. شبانه روز آن ۷٫۷ ساعت، و میانگین قطر آن ۱،۴۳۰ کیلومتر است.

پایان سخن

در این مطلب با سیاره های کوتوله ی منظومه ی شمسی و همچنین نخستین سیاره ی کوتوله ی کشف شده که پولوتون بود آشنا شدیم. امیدواریم این مقاله ی نجومی بتواند میزان دانش شما را در خصوص علم نجو افزایش دهد. با ما در مطالب بعدی همراه باشید. در خصوص آَشنایی بیشتر با سیاره های منظومه شمسی می توانید مطلب “منظومه شمسی چند سیاره دارد و نام آن ها به ترتیب چیست؟”مطالعه کنید.